مبانی نظری و پیشینه تحقیق بررسي امكان بكارگيري سيستم هزينه‌يابي بر مبناي فعاليت (ABC)
قسمت اول: مفاهيم حسابداري بهاي تمام شده و انواع سيستمهاي حسابداري
1-2 حسابداري بهاي تمام شده:
حسابداري بهاي تمام شده به منظور مقاصد گوناگون، اقدام به توليد اطلاعات مرتبط با هزينه‌ها مي‌نمايد، به عبارتي حسابداري بهاي تمام شده به عنوان يك رشته از رويه‌ها و قواعد منظم براي ثبت و گزارش كردن اندازه‌گيري‌هاي مرتبط با هزينه‌هاي ساخت كالا و ارائه خدمات به شكل تفضيلي تعريف شده است، در واقع حسابداري بهاي تمام شده شامل شبكه‌اي از مفاهيم، روشها و تكنيكهايي است كه براي شناسايي، اندازه‌گيري، طبقه‌بندي، تخصيص، تجميع و گزارش كردن هزينه‌ها و مقايسه آنها با استانداردها و بودجه‌ها بكار برده مي‌شود، بنابراين مكانيسمي كه از اين طريق و به اين شكل عمل مي‌كند سيستم حسابداري بهاي تمام شده يا سيستم هزينه‌يابي ناميده مي‌شود.
2-2 اهميت بهاي تمام شده و اقلام تشكيل دهنده آن:
اطلاعات يك اصطلاح كمي است كه براي توصيف داده‌هاي سودمند، بكار برده مي‌شود، تاكيد بر اطلاعات حسابداري و عموماً اطلاعات بهاي تمام شده اساساً به خاطر نقشي است كه اين اطلاعات در امر تصميم‌گيري بر عهده دارند در اوضاع و احوال كنوني به اطلاعات بهاي تمام شده به عنوان عاملي كه از طريق فراهم آوردن اطلاعات سودمند باعث بهبود در كيفيت تصميم‌گيري مي‌شود نگاه مي‌كنند. بهاي تمام شده محصولات يا خدمات كه توسط حسابداري مديريت تهيه مي‌گردد، به عنوان يكي از اساسي‌ترين اطلاعات محسوب مي‌گردد چرا كه اين اطلاعات اقلام هزينه‌هاي توليد محصول يا ارائة خدمات را در خود جاي داده است. اين هزينه‌ها عبارتند از:
الف ـ مواد مستقيم
ب ـ دستمزد مستقيم
ج ـ سربار ساخت
طبقه‌بندي‌هاي مختلفي از اقلام بهاي تعيين شده انجام گرفته است از جمله طبقه‌بندي اقلام بر اساس هزينه‌هاي مستقيم و غير مستقيم كه در اين طبقه‌بندي هزينه‌هاي مواد و دستمزد را مستقيم و هزينه‌هاي سربار ساخت را غير مستقيم شناسايي مي‌كنند و با طبقه‌بندي بر اساس واكنش نسبت به تغييرات سطح فعاليت كه هزينه‌ها را به ثابت و متغير تفكيك مي‌نمايد و ديگر طبقه‌بندي‌ها.
سربار ساخت يا به عبارتي وجود هزينه‌هاي غير مستقيم كه يكي از موارد بحث انگيز در مورد بهاي تمام شده است، محقق را به انجام اين تحقيق تشويق نمود.
سيستمهاي سنتي به دليل استفاده از يك مبناي جذب يگانه در تخصيص هزينه‌هاي سربار به بهاي تمام شده باعث اين گرديد كه به روشهاي جديدتري روي آوردند، زيرا محاسبه بهاي تمام شده از طريق اين روشهاي سنتي بهاي تمام شده را به صورت غير منطقي تحريف مي‌نمايد. هزينه‌هاي سربار آن دسته از هزينه‌هاي غير مستقيم توليدي است كه قابليت رديابي آنها به سادگي امكان‌پذير نمي‌باشد چرا كه عموما هم زمان با فعاليت اتفاق نمي‌افتد بنابراين در سيستمهاي سنتي براي تخصيص اين هزينه‌ها به محصولات و خدمات به ناچار از يك نرخ يگانه استفاده مي‌شود كه ممكن است اين مبنا ارتباطي بين هزينه توليد محصول با ارائه خدمات نداشته باشد.
(برزيده ـ فرخ)
3-2 نقش اطلاعات حسابداري در تصميم گيري
اهميت و نقش اطلاعات حسابداري مانند ديگر اطلاعات افزايش داشتني‌ها يا كاهش احتمال اشتباه است. اطلاعات حسابداري بر خلاف اطلاعات ذهني، اطلاعاتي كمي و قابل رسيدگي مي‌باشد، كه معمولاً در امر تصميم‌گيري مديران كمك موثري مي‌نمايد. بيشتر مديران با وجود داشتن اطلاعات ذهني زياد براي اطلاعات حسابداري اهميت و اعتبار بيشتري قائل هستند. به طور خلاصه كمتر سازماني يافت مي‌شود كه بتواند بدون داشتن اطلاعات قابل اتكاي حسابداري به فعاليت خود ادامه دهد، و بالطبع با رقبا در بازارهاي جهاني به رقابت خود ادامه بدهد. در سالهاي اخير نياز به اطلاعات حسابداري رشد قابل ملاحظه‌اي يافته است و اين رشد بمنظور طرح‌ريزي و تصميم‌گيري، اقدام به كاهش در هزينه‌هاي ناشي از بكارگيري رايانه و همچنين افزايش كاربرد روشهاي پيچيده علمي نموده است.
براي تامين نيازهاي اطلاعاتي درون سازماني نياز بيشتري به اطلاعات حسابداري و همچنين تهيه گزارشهاي مالي در جهت رفع نيازهاي اطلاعاتي افراد برون سازماني مي‌باشد.
براي اينكه اطلاعات حسابداري در جهت تصميم‌گيري سودمند و مفيد باشد يا بعبارتي به رفع نيازهاي اطلاعاتي استفاده كنندگان منجر شود بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشد:
1ـ مربوط بودن
2ـ قابل اتكا بودن
3ـ قابل مقايسه بودن
4ـ قابل فهم بودن
4-2 بخشهاي سيستم حسابداري بهاي تمام شده:
بطور كلي دو قسمت عمده در يك سيستم حسابداري بهاي تمام شده وجود دارد كه بعنوان زير مجموعه حسابداري بهاي تمام شده قرار مي‌گيرد آن قسمت كه وظيفه تهيه اطلاعات را براي استفاده كنندگان برون سازماني به عهده دارد كه اصطلاحا حسابداري مالي گويند و آن قسمت كه اين وظيفه را براي استفاده كنندگان درون سازماني انجام مي‌دهد حسابداري مديريت ناميده مي‌شود.
شكل 1ـ2
5-2 عوامل موثر بر سيستم حسابداري بهاي تمام شده:
موارد بسياري بر ميزان پيچيدگي سيستم حسابداري بهاي تمام شده و حجم اطلاعات فراهم شده توسط آن موثر مي‌باشد پاره‌اي از اين عوامل كه مهمترين آنها نيز محسوب مي‌شود. عبارتند از:
1ـ اندازه موسسه
2ـ نوع فرآيند توليد
3ـ تنوع محصول توليدي
4ـ طرز برخورد مديريت با اطلاعات بهاي تمام شده
5ـ متغيرهاي خارجي
1-5-2 اندازه موسسه:
براي اداره يك موسسه ميزان اطلاعات قيمت تمام شده‌اي كه لازم است بستگي مستقيم به اندازه آن موسسه دارد فرضا موسسه‌اي كه با 2 نفر كارگر محصول معيني را توليد مي‌كند، به اندازه موسسه‌اي كه همان محصول را با صد نفر كارگر توليد مي‌كند نيازمند اطلاعات بهاي تمام شده نيست. پيچيده‌تر بودن اطلاعات قيمت تمام شده موسسات بر مبناي بزرگي آن موسسات است زيرا هر قدر آن موسسه بزرگتر شود تشخيص اقلام بهاي تمام شده و تخصيص آنها به محصولات با فعاليتهاي معين مشكلتر مي‌گردد به طور كلي حجم اطلاعات بهاي تمام شده و پيچيدگي سيستم با بزرگ شدن موسسه افزايش مي‌يابد. به عبارتي بين حجم موسسه و اطلاعات بهاي تمام شده رابطه مستقيمي وجود دارد.
2-5-2 نوع فرآيند توليد.
عوامل بهاي تمام شده، در سيستم حسابداري بهاي تمام شده بر حسب فعاليتهاي فيزيكي توليد به محصولات تخصيص داده مي‌شود، مثلا دستمزد پرداختي براي يك محصول بر مبناي ساعات كار انجام شده نرخ دستمزد معين مي‌گردد و تا آنجا كه بتوان كار يك نفر كارگر را با يك محصول معين ارتباط داد. حسابداران به آساني مبلغ دستمزد را به آن تخصيص مي‌دهند اما بعضي از فرآيندهاي توليد بقدري پيچيده است كه رديابي و انتخاب اقلام بهاي تمام شده توليد را به محصولات مشخص، مشكل مي‌كند به عنوان يك قاعده كلي مي‌توان گفت كه هر چند فرآيند توليد پيچيده‌تر باشد سيستم حسابداري بهاي تمام شده نيز پيچيده‌تر و كار با آن مشكلتر خواهد بود.
3-5-2 تنوع محصولات توليدي
وقتي كه يك موسسه كليه اقلام قيمت تمام شده توليد را به يك محصول تخصيص مي‌دهد، نشان دهنده اين است كه اين موسسه تنها يك محصول توليد مي‌كند، اما چنانچه اين موسسه بيش از يك نوع محصول توليد كند حسابداران بايد بهاي تمام شده توليد را بين محصولات تقسيم كنند بعضي از اقلام بهاي تمام شده توليد مانند بهاي مواد اوليه مصرفي به آساني با محصولات معيني ارتباط مي‌يابد اما اقلامي مانند بهاي آب و برق و استهلاك و غيره را نمي‌توان به محصولات معيني اختصاص داد. بطور كلي مي‌توان گفت كه هر چه توليدات متنوع‌تر باشد آنگاه هزينه‌ها و قيمت و بهاي تمام شده كالا نيز بيشتر خواهد شد.
